Binh sỹ Nga. (Ảnh: EPA-EFE/TTXVN)Báo "Le Figaro" (Pháp) mới đây đăng bài viết “Sức mạnh quân đội Nga bị đánh giá thấp vì chiến tranh thông tin?” của Tướng lục quân Olivier Kempf, một chuyên gia phân tích các vấn đề chiến lược quân sự tại Quỹ Nghiên cứu Chiến lược Pháp (FRS).
Bài viết cho rằng dư luận đang chứng kiến một hình ảnh thiên lệch về cuộc xung đột Nga-Ukraine do nguồn thông tin từ phía Nga bị hạn chế và đặc biệt là do sự chi phối về cảm xúc đối với chiến tranh.
Nội dung phân tích cụ thể như sau:
Kể từ khi xung đột quân sự bùng nổ tại Ukraine, dư luận thế giới đã nhanh chóng cảm nhận được sự hỗn loạn trên mặt trận thông tin.
Quả thực đã có một sự “khấp khểnh” giữa các phân tích quân sự về bước tiến của quân đội Nga trên chiến trường và các mạng xã hội thiên về những hình ảnh chết chóc của binh sỹ Nga khi đối mặt với sự kháng cự của Ukraine. Rất khó để biết thông tin nào là đúng, thông tin nào là giả hoặc thiên lệch.
Mạng xã hội giúp dư luận tiếp cận hai loại nguồn tin. Thứ nhất là “câu lạc bộ quan hệ mạng” mà người tham gia lựa chọn theo sở thích, đồng nghĩa với việc sẽ không có nhiều bình luận “khác chiều” xuất hiện trong luồng thông tin này.
[Nga tái khẳng định không nhằm mục tiêu chiếm đóng Ukraine]
Thứ hai, là một “biển thông tin” về diễn biến xung đột bị chi phối bởi cảm xúc bộc phát từ chiến tranh. Điều này tất yếu sẽ dẫn đến những phản hồi thiên vị.
Xét về văn hóa, người châu Âu sẽ nhạy cảm hơn đối với kẻ yếu, kẻ “thấp cổ bé họng,” kiểu David nhỏ bé chống lại người khổng lồ Goliath.
Trong trường hợp này, tình cảm sẽ tự nhiên dẫn đến việc ủng hộ người Ukraine, những người có vẻ như là người châu Âu và vì vậy, có cảm giác gần gũi hơn.
Hơn thế nữa, di sản lịch sử và tâm lý của mối đe dọa từ Liên Xô thời Chiến tranh Lạnh cũng ảnh hưởng đến nhận thức của các nước châu Âu về nước Nga. Tất cả các yếu tố tự nhiên làm nên một tình cảm ủng hộ tập thể dành cho người Ukraine. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi hầu hết độc giả vô thức lựa chọn những “tin tốt” để củng cố cho tình cảm và quan điểm của mình.
Bất kỳ một ưu thế nào, dù nhỏ, cũng mang đến một suy nghĩ rằng kẻ thấp bé có thể giành chiến thắng. Bằng cách lan truyền, người châu Âu bày tỏ sự ủng hộ của mình đối với câu chuyện mà họ cho là đúng đắn. Điều này sẽ dẫn đến việc khuếch đại âm hưởng của truyền thông đa phương tiện.
Các nhà phân tích quân sự gặp không ít khó khăn khi phải làm việc trong một môi trường thông tin như vậy. Khi làm việc với các nguồn mở, các chuyên gia phải áp dụng một cách tiếp cận khác và buộc phải tách mình ra khỏi cảm xúc tập thể, khỏi sự thiên vị cố hữu, cố gắng chọn thông tin chính xác và trung lập.
Ngoài những yếu tố chiến thuật và chiến lược, các phân tích cũng cần chú ý đến các yếu tố phi quân sự như hiệu suất của mạng lưới phân phối và cung cấp dịch vụ thường ngày (nước, điện, khí đốt, điện thoại…) có ảnh hưởng trực tiếp đến dân số, có thể thay đổi số phận của một trận chiến, hoặc một cuộc bao vây.
Những yếu tố này cho thấy những diễn biến thực sự của xung đột, chẳng hạn đã có khoảng 2 triệu người phải rời bỏ nhà cửa làm thành một dòng người di cư khổng lồ.
Dù chưa bị tấn công, nhưng các số liệu cho biết đã có khoảng 150.000 dân vùng Odessa phải đi sơ tán.
Theo logic, những cuộc di chuyển này sẽ tạo điều kiện cho các chiến dịch quân sự.
Để cung cấp những thông tin chính xác về thực trạng của hai phía xung đột, các nhà phân tích phải rất thận trọng với nhiều giả định được đưa ra do còn thiếu quá nhiều dữ liệu chính xác, chẳng hạn mức độ hao tổn lực lượng, nguồn nhân lực và vật lực dự phòng, khả năng chiến đấu thực sự của cả hai bên.
Vậy thông tin tràn ngập hiện nay cho thấy sức tiến công của quân đội Nga đến đâu và thực tế họ đang gặp những khó khăn nào?
Tướng Olivier Kempf nhận định dựa vào các yếu tố đã được phân tích thận trọng và thừa nhận rằng quả thực người Nga đã gặp phải một sự kháng cự quyết liệt hơn nhiều so với những gì được dự liệu trong kế hoạch ban đầu của họ.
Nguyên nhân có thể rất nhiều, từ tin tình báo yếu kém hoặc diễn giải sai, đến các khó khăn về thời tiết, hậu cần, liên lạc, phản kháng của người dân sở tại, sự quấy rối ở hậu phương.
Cũng không thể bỏ qua việc trong giai đoạn đầu Nga chỉ điều động các đơn vị ít kinh nghiệm chiến đấu nhưng lại đặt mục tiêu hạ gục nhanh đối thủ.
Tuy nhiên, khác với các thông tin trên truyền thông, có rất nhiều điều còn chưa chắc chắn.
Chính trạng thái này đã khiến cho việc xác định mức độ hao mòn của mỗi bên không đơn giản, nhất là khi bắt đầu xung đột, cán cân quyền lực nghiêng hẳn về phía Nga. Chưa thể dự đoán ai sẽ nhượng bộ trước, ai sẽ giành lợi thế tiến về phía trước hoặc ai buộc phải rút lui.
Trở lại với diễn biến chiến sự, nhiều hình ảnh trên các phương tiện truyền thông, gồm các mạng xã hội, cho thấy có vẻ như Nga bị tổn thất rất nhiều về phương tiện chiến tranh, cụ thể về số trực thăng hoặc máy bay chiến đấu bị bắn rơi. Điều này có thực sự tương ứng với lợi thế của Ukraine trong cuộc chiến?
Không quân Nga chắc chắn đã chịu nhiều tổn thất hơn dự kiến của Bộ Tổng Tham mưu. Không quân Nga vẫn chưa thể làm chủ bầu trời ngay cả khi máy bay hoặc trực thăng của Ukraine chưa xuất hiện nhiều. Nếu như mạng lưới tên lửa đất đối không đã cản trở rất hiệu quả ý đồ kiểm soát bầu trời của quân đội Nga, nếu như tổn thất được thấy là rất nhiều, thì vẫn phải lưu ý rằng lực lượng không quân Ukraine dường như không mấy hoạt động.
Cuộc kháng chiến kiên cường của Ukraine dường như không thể làm nên điều kỳ diệu. Mặt trận Donbass hiện rất mong manh, trong khi vòng vây đối với Kiev vẫn được siết chặt dần bất chấp các nỗ lực kháng cự.
Các lực lượng Ukraine có vẻ như thiếu năng động. Nếu Nga chịu tổn thất thì Ukraine cũng bị tiêu hao lực lượng. Có điều là tổn thất của Ukraine ít được kể lại, và ít được lan truyền.
Từ đầu đến giờ, thế giới hầu hết ít chứng kiến các hình ảnh cho thấy tổn thất lực lượng của Ukraine. Điều này trước hết có thể do người Ukraine không muốn truyền thông hóa những gì tác động xấu đến tinh thần chiến đấu của mình. Và điều này cũng đúng với Nga.
Cuối cùng là lý do liên quan trực tiếp đến các hoạt động tác chiến, bởi các hình ảnh thường được định vị địa lý, cho phép xác định được các địa điểm giao tranh.
Một thực trạng nữa được thấy từ cuộc xung đột này, đó là việc cắt đứt thông tin từ Nga. Nói đúng hơn là đang có một sự phong tỏa thông tin từ cả hai phía nhằm ngăn cản việc tiếp cận thông tin mở và đáng tin cậy từ phía bên kia.
Tuy Moskva có toàn quyền kiểm soát thông tin trên lãnh thổ của mình, nhưng chính các lệnh cấm của châu Âu đối với các phương tiện truyền thông chính thức ở Nga cũng góp phần làm nên bức tranh mờ mịt này. Không chỉ báo giới mà ngay cả giới phân tích quân sự cũng gặp rất nhiều "điểm mù."
Sự rút lui của các tập đoàn phương Tây, đặc biệt là GAFA (Google, Apple, Facebook và Amazon) hoặc thậm chí là sự đoạn tuyệt quan hệ ở nhiều cấp độ (giới nghệ sỹ, nhạc sỹ hoặc nhà khoa học Nga) càng làm cho “bức rèm sắt” thông tin mà hai bên dựng lên thêm dày. Chính điều này đã khiến phần còn lại của thế giới tỏ ra rất thận trọng.
Cả châu Phi, Trung Đông, châu Á đều không đứng sau phương Tây, cũng không đứng về phía Nga.
Đây là cuộc xung đột giữa những người châu Âu mà nhiều người trên thế giới xem như một cuộc chiến giữa những người giàu có, hoặc cuộc chiến tranh ở một thời đại nào đó chẳng liên quan đến họ./.
