Bộ trưởng Ngoại giao Anh Liz Truss. (Ảnh: AFP/TTXVN)Các cuộc đàm phán giữa Chính phủ Anh và Liên minh châu Âu (EU) sẽ được nối lại nhằm giải quyết những tranh cãi kéo dài liên quan đến thỏa thuận thương mại cho khu vực Bắc Ireland, vấn đề đã làm cho các mối quan hệ giữa hai bên xấu đi trong năm đầu tiên sau khi Anh rời EU (hay còn gọi là Brexit).
Bộ trưởng Ngoại giao Anh Liz Truss sẽ cố gắng gỡ bỏ nút thắt mà người tiền nhiệm David Frost đã để lại. Bà Liz Truss đã có một giọng điệu nồng ấm hơn ông David Frost trong các cuộc tiếp xúc ban đầu và đã mời Maros Sefcovic, Ủy viên phụ trách vấn đề Brexit của EU, đến gặp gỡ tại biệt thự ở Chevening, Kent, vào tối 13/1, hứa hẹn “những đề xuất mang tính xây dựng” để phá vỡ thế bế tắc.
Tuy nhiên, quan chức cả hai bên thừa nhận rằng về cơ bản, việc quản lý biên giới thương mại mới ở Biển Ireland như thế nào, hai bên vẫn còn rất khác biệt. Tờ Financial Times của Anh đã đưa ra một số nhận định, đánh giá về khả năng đạt được một thỏa thuận sau.
Quan điểm của Anh
Giống như người tiền nhiệm, bà Liz Truss cho rằng thỏa thuận Brexit mà Vương quốc Anh đã ký năm 2019 đối với Bắc Ireland là "không bền vững" và cần phải điều chỉnh lại về cơ bản.
Nghị định thư Bắc Ireland đã để khu vực này ở lại thị trường chung của EU về hàng hóa nhằm tránh việc dựng lại một đường biên giới thương mại cứng trên đảo Ireland, nhưng điều này lại đòi hỏi tạo ra một biên giới thương mại trên Biển Ireland.
Chính phủ Anh cho rằng biên giới thương mại trên biển Ireland lại phân chia thị trường nội địa Vương quốc Anh một cách không cần thiết và đang gây khó khăn đối với các thương nhân ở đảo Anh, những người hiện đang phải đối mặt với tình trạng hành chính quan liêu rất cao để chuyển hàng hóa từ đảo Anh đến Bắc Ireland.
Bà Liz Truss đã thể hiện quan điểm cứng rắn trong một bài báo được xuất bản vào cuối tuần trước khi viết rằng Vương quốc Anh muốn thấy “không có việc kiểm soát hoặc các giấy tờ khai báo đối với hàng hóa chuyển từ đảo Anh đến Bắc Ireland.”
London cũng muốn EU thay đổi một phần của nghị định thư Bắc Ireland trong đó quy định bất kỳ quyết định trợ cấp nào của Chính phủ Anh có thể ảnh hưởng đến thị trường hàng hóa của khu vực phải được Ủy ban châu Âu (EC) ở Brussels thông quan.
[Anh hối thúc EU tìm giải pháp cho vấn đề thương mại với Bắc Ireland]
Ngoài ra, Vương quốc Anh muốn loại bỏ tất cả các quy định yêu cầu các doanh nghiệp ở Bắc Ireland phải thông báo cho EU khi hàng hóa rời khỏi thị trường chung của EU, điều này là bắt buộc theo luật của EU.
Cuối cùng, Vương quốc Anh đang tìm cách loại bỏ điều khoản Tòa án Công lý châu Âu (ECJ ) là “trọng tài cuối cùng” cho những tranh cãi trong tương lai liên quan đến nghị định thư này. Thay vào đó, London muốn có một cơ chế trọng tài, với việc ECJ chỉ ra phán quyết về các vấn đề thuộc luật của EU.
Nếu Brussels không giải quyết những lo ngại này, bà Liz Truss nói rằng Anh có quyền kích hoạt điều khoản bảo vệ trong nghị định thư, Điều 16, tạm thời đình chỉ các phần của thỏa thuận cho đến khi tìm ra các giải pháp.
Theo Financial Times, bà Liz Truss đang chịu áp lực từ các nghị sĩ đảng Bảo thủ và các chính trị gia theo chủ nghĩa hợp nhất tại Bắc Ireland là không được nhượng bộ trước Brussels.
Lập trường của EU
Các quan chức EU hoan nghênh giọng điệu nồng ấm hơn từ bà Liz Truss, nhưng cũng cảnh báo rằng điều này sẽ không đủ để có một bước đột phá.
Quyết định của bà Liz Truss nêu ra các yêu cầu của mình trong một bài báo cũng đã khiến các nước EU khó chịu khi sự kiên nhẫn với Anh của các nước đang mất đi và muốn tập trung vào chương trình nghị sự xanh đầy tham vọng của EU và phục hồi sau COVID-19.
“Chính phủ (Anh) có thói quen nói chuyện với Brussels thông qua các chương trình báo chí quốc gia, với bà Truss… không có nhiều thay đổi,” một nhà ngoại giao nói.
Về bản chất của việc Vương quốc Anh yêu cầu cắt giảm cơ bản việc kiểm tra, Brussels lập luận rằng có những giới hạn đối với việc có thể cắt giảm đến đâu. Nếu Bắc Ireland vẫn nằm trong thị trường hàng hóa chung, EU phải có một số giám sát. Ông Sefcovic nói: “Nếu một thứ gì đó đến với thị trường chung của EU… chúng tôi phải có một cái nhìn tổng quan.”
EC đã tạm dừng hành động pháp lý chống lại Vương quốc Anh vì không thực hiện các phần của nghị định thư trong khi các cuộc đàm phán còn tiếp tục. EU cũng đã đơn phương đưa ra các thay đổi pháp lý để đảm bảo rằng nghị định thư này không làm gián đoạn nguồn cung thuốc và tháng 10/2021 đã đề xuất một số biện pháp mà EU tuyên bố là có thể giúp cắt giảm "50%" việc kiểm tra hải quan và "80%" việc kiểm tra đối với hàng nông sản.
Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Maros Sefcovic. (Ảnh: AFP/TTXVN)Tuy nhiên, Chính phủ Vương quốc Anh phản đối đánh giá đó và nói rằng đề nghị của EU không phù hợp với những gì cần để nghị định thư này hoạt động.
Ông Sefcovic đã tránh đưa ra thời hạn cho các cuộc đàm phán, nhưng EU muốn có một thỏa thuận toàn diện càng sớm càng tốt, lý tưởng là trước khi chiến dịch bầu cử ở Bắc Ireland bắt đầu vào tháng Ba.
Quan điểm của Bắc Ireland
Các cuộc đàm phán giữa EU và Vương quốc Anh tiếp tục diễn ra khi tình hình chính trị ở Bắc Ireland ngày càng trở nên tồi tệ trước cuộc bầu cử ngày 5/5 đối với chính phủ chia sẻ quyền lực của khu vực này, cuộc bầu vốn đang được xem như cuộc trưng cầu dân ý đối với nghị định thư này.
Đảng Dân chủ Hợp nhất (DUP), ủng hộ Bắc Ireland nằm trong Vương quốc Anh, đang đấu tranh để giữ quyền lãnh đạo trong chính phủ phân quyền của khu vực này và đã đe dọa rút các bộ trưởng của mình trừ khi London nhanh chóng đạt được thỏa thuận xóa bỏ đường biên giới trên Biển Ireland.
DUP, vốn cho rằng đã bị chính phủ ở Westminster lừa gạt, đang tìm cách duy trì áp lực lên bà Liz Truss trong bối cảnh lo ngại rằng Chính phủ Anh có thể đạt được một thỏa thuận không đáp ứng được các yêu cầu của họ.
Trong khi đó, Dublin đã thúc giục London và Brussels đảm bảo rằng các cuộc đàm phán không kéo dài quá tháng Hai và cộng đồng doanh nghiệp của Bắc Ireland đang yêu cầu cả EU và Vương quốc Anh bỏ qua những khác biệt chính trị của mình và linh hoạt vì lợi ích của Bắc Ireland.
Aodhán Connolly, Giám đốc Hiệp hội Bán lẻ Bắc Ireland, cho biết cộng đồng doanh nghiệp “không hề ảo tưởng” về những thách thức mà các nhà đàm phán phải đối mặt trong vài tháng tới. Ông nói: “Đây có lẽ là cơ hội cuối cùng và tốt nhất để đạt được thỏa thuận giữa EU và Vương quốc Anh cho phép các doanh nghiệp Bắc Ireland cạnh tranh và duy trì sự lựa chọn cũng như khả năng chi trả cho các hộ gia đình của chúng ta.”
Tiếp theo là gì?
Có ba con đường mở ra đối với bà Liz Truss, tất cả đều khó khăn. Nếu bà kích hoạt Điều 16, các nước thành viên EU đã tuyên bố rõ ràng rằng họ sẽ nhanh chóng trả đũa, bao gồm cả việc có thể đình chỉ Hiệp định Thương mại và Hợp tác, hiệp định cho phép thương mại không thuế quan và không hạn ngạch giữa Vương quốc Anh và thị trường lớn nhất của nước này.
Nếu bà Liz Truss chấp nhận một số kiểm tra hàng hóa và sự giám sát cuối cùng của ECJ, EC có thể cho phép Vương quốc Anh thay mặt mình giám sát việc thực hiện thỏa thuận này nhiều hơn. Tuy nhiên, nếu chấp nhận điều này, bà Liz Truss có nguy cơ bị phản đối từ hơn 80 nghị sỹ Bảo thủ ủng hộ Brexit, những người hôm 9/1 vừa rồi đã viết trên đã mạng xã hội Twitter ủng hộ quan điểm cứng rắn của bà.
Ngoài những lựa chọn trên, bà Liz Truss có thể quyết định đơn giản là tiếp tục đàm phán khi viện ra những căng thẳng hiện tại và buộc EU phải thực hiện động thái tấn công, chẳng hạn như bắt đầu lại hành động pháp lý chống lại Vương quốc Anh mà họ đã tạm hoãn vào năm ngoái./.
