Một cơ sở lọc dầu của Tập đoàn Gazprom, Nga. (Ảnh: TASS/TTXVN)Trang mạng của Hội đồng Đối ngoại Nga về các vấn đề quốc tế (RIAC) số ra mới đây cho biết, căng thẳng Nga-Ukraine đã tác động đến quan hệ của Nga với không chỉ các quốc gia phương Tây mà còn ảnh hưởng tới cả vị thế của nước này tại khu vực Đông Á và quan hệ với các quốc gia trong khu vực.
Năm 2014, các lệnh trừng phạt chống Nga được Nhật Bản và Australia áp đặt, nhưng đến năm 2022, tình hình có vẻ rất khác, cả về số lượng đối tác châu Á áp đặt lệnh trừng phạt lên Nga cũng như quy mô của những biện pháp này.
Danh sách “các quốc gia và vùng lãnh thổ không thân thiện” được Chính phủ Nga phê duyệt bao gồm Australia, New Zealand, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan (Trung Quốc) và Nhật Bản.
Lệnh trừng phạt của Australia, New Zealand, Đài Loan và Singapore: Có ảnh hưởng nhưng không quá lớn
Australia áp đặt một số biện pháp trừng phạt đối với Nga vào các ngày 8/3, 14/3 và 18/3/2022, trong đó bao gồm các biện pháp trừng phạt cá nhân đối với các nhà lãnh đạo, chính trị gia, các nhà quản lý và giới doanh nhân Nga (cấm đến thăm và giao dịch tài chính).
Ngoài ra, lệnh trừng phạt cũng được áp dụng đối với hoạt động tài chính của Lực lượng Vũ trang Liên bang Nga, Ngân hàng Trung ương Liên bang Nga, Quỹ Phúc lợi Quốc gia (NWF), Quỹ Đầu tư Trực tiếp Nga (RDIF) và nhiều tổ chức khác. Vào ngày 18/3, Bộ Tài chính Liên bang Nga, Sberbank, Gazprombank, VTB, VEB.RF, Alfa-Bank… cũng đã bị trừng phạt tài chính. Những tổ chức tài chính này chiếm đến 80% ngành ngân hàng Nga.
Vào ngày 20/3, việc xuất khẩu quặng nhôm, bao gồm bauxite và nhôm đã bị cấm. Do quan hệ kinh tế giữa Nga và Australia là không đáng kể và vốn đã trở nên phức tạp kể từ năm 2014 nên không có hậu quả kinh tế nghiêm trọng nào đến từ các biện pháp này. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt mới nhất của Australia sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của các công ty nhôm Nga. Gần 20% nhu cầu bauxite và nhôm của Nga được đáp ứng bởi nguồn cung cấp từ Australia.
Thiếu nguyên liệu thô có thể dẫn đến việc các lò luyện nhôm của Nga hoạt động thiếu tải. Cũng vào ngày 1/4/2022, Australia đã chính thức thông báo rằng kể từ ngày 25/4, quy chế tối huệ quốc liên quan đến Nga sẽ bị hủy bỏ và thuế quan 35% sẽ được áp dụng đối với tất cả các mặt hàng nhập khẩu của Nga.
Năm 2021, Nga xuất khẩu hàng hóa trị giá 236 triệu USD sang Austalia. Các mặt hàng xuất khẩu chính bao gồm gỗ, bột giấy và các sản phẩm từ giấy chiếm 33,45%, sản phẩm công nghiệp hoá chất chiếm 32,68%, kim loại và sản phẩm từ kim loại chiếm 12,79%.
Trong khi đó, ngày 9/3, Quốc hội New Zealand đã thông qua Luật trừng phạt Nga. Lần đầu tiên trong lịch sử New Zealand, các biện pháp trừng phạt được áp dụng đối với một quốc gia cụ thể.
Ngày 18/3, Chính phủ New Zealand đã áp đặt các hạn chế bao gồm lệnh cấm nhập cảnh và phong tỏa tài sản đối với 13 quan chức cấp cao, trong đó có Tổng thống Nga, cấm nhập cảnh đối với 364 công dân Nga (chính trị gia, doanh nhân, chính khách), cấm sở hữu tài sản và sử dụng dịch vụ liên quan đến 19 pháp nhân. Tuy nhiên, do những ràng buộc kinh tế là không đáng kể nên những tác động từ các biện pháp hạn chế này cũng là không lớn.
Ngày 25/2/2022, vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc) tuyên bố sẽ tham gia các biện pháp trừng phạt của phương Tây chống lại Nga và sẽ phối hợp chặt chẽ với Mỹ, nhưng không cung cấp thông tin chi tiết. Đài Loan cho biết sẽ xem xét khả năng áp đặt kiểm soát xuất khẩu đối với Nga.
Vào ngày 27/2, có thông báo rằng công ty TSMC, nhà sản xuất chất bán dẫn chủ chốt trên thế giới đã ngừng cung cấp chất bán dẫn cho Nga, cũng như ngừng việc sản xuất chất bán dẫn nhãn hiệu Elbrus được phát triển ở Nga.
[Nga chuẩn bị cho kịch bản dự trữ ngoại hối bị phong tỏa]
Các hạn chế và cấm vận đối với xuất khẩu chất bán dẫn sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến ngành công nghiệp của Nga, do hầu hết các nền kinh tế sản xuất chất bán dẫn khác cũng đã áp đặt các biện pháp trừng phạt hoặc công bố kiểm soát xuất khẩu chặt chẽ hơn đối với “xứ Bạch dương," trong khi Trung Quốc có một thị phần nhỏ với trình độ công nghệ thấp hơn.
Singapore là quốc gia ASEAN duy nhất áp đặt các biện pháp trừng phạt chống Nga. Bộ trưởng Kinh tế Singapore Vivian Balakrishnan đã phát biểu về điều này tại Quốc hội vào ngày 28/2/2022. Sau đó, Bộ Ngoại giao Singapore chính thức tuyên bố áp đặt lệnh cấm vận đối với hàng hóa chiến lược được dùng cho quân sự hoặc các thành phần dùng cho quân sự và công nghệ liên quan, cũng như một loạt các biện pháp trừng phạt tài chính nghiêm cấm giao dịch với các ngân hàng VTB, VEB.RF, Promsvyazbank và Rossiya Bank, Chính phủ và Ngân hàng Trung ương Nga (BoR).
Singapore đóng vai trò điểm ngách đi vào thị trường ASEAN đối với nhiều công ty nước ngoài, bao gồm Nga, nhờ hệ thống luật pháp, các dịch vụ cung cấp và có chức năng như một trung tâm thương mại.
Năm 2019, Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) và Singapore đã ký kết thỏa thuận về thương mại hàng hóa tự do. Trong bối cảnh đó, các biện pháp trừng phạt sẽ áp đặt hạn chế đối với hợp tác kinh tế giữa Nga và Singapore, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính, và có thể tạo ra sự ngưng trệ hoặc phải hủy bỏ việc ký kết một thỏa thuận giữa EAEU và Singapore về tự do hóa thương mại dịch vụ.
Nhật Bản và Hàn Quốc: Lệnh trừng phạt mang “hơi thở” của Mỹ
Nhật Bản đã áp đặt một loạt các biện pháp trừng phạt với Nga. Ngày 23/2/2022, để đáp trả việc Nga công nhận độc lập của Cộng hòa Nhân dân Donetsk (DPR) tự xưng và Cộng hòa Nhân dân Lugansk (LPR) tự xưng, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã công bố lệnh cấm cung cấp thị thực, đóng băng tài sản và cấm xuất nhập khẩu từ DPR và LPR.
Ngoài ra, Nhật Bản cũng quyết định áp đặt lệnh cấm phát hành trái phiếu của Nga. Ngày 25/2, một tuyên bố của Bộ trưởng Ngoại giao Yoshimasa Hayashi đã liệt kê các biện pháp trừng phạt bao gồm ngừng cung cấp thị thực và đóng băng tài sản của một số cá nhân và thực thể, phong tỏa tài sản của các ngân hàng VEB.RF, Promsvyazbank và Rossiya Bank ở Nhật Bản, các biện pháp trừng phạt đối với việc xuất khẩu các sản phẩm dành cho các cơ quan và bộ phận quân sự, cũng như việc xuất khẩu đối với một danh mục hàng hóa nhất định đã được thống nhất ở cấp độ quốc tế, bao gồm hàng hoá lưỡng dụng.
Tiếp theo là các biện pháp cụ thể và danh sách những người bị trừng phạt cá nhân. Vào ngày 27/2, Thủ tướng Nhật Bản tuyên bố nước này sẽ tham gia sáng kiến của Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) nhằm ngắt kết nối một số ngân hàng của Nga khỏi Hiệp hội Viễn thông tài chính liên ngân hàng toàn cầu (SWIFT).
Ngày 1/3/2022, Bộ Ngoại giao Nhật Bản thông báo áp dụng các biện pháp trừng phạt cá nhân đối với lãnh đạo Nga, bao gồm Tổng thống Nga và ba ngân hàng gồm Promsvyazbank, VEB.RF và BoR.
Tất cả các biện pháp trừng phạt đối với cá nhân sẽ liên quan đến việc đóng băng tài sản. Ngoài ra, Nhật Bản cũng cấm xuất khẩu đối với 49 công ty và tổ chức có khả năng củng cố tiềm lực quân sự của Liên bang Nga bao gồm Bộ Quốc phòng và các cơ cấu liên quan, tập đoàn nhà nước Rostec, Nhà máy đóng tàu Admiralty, Tập đoàn Irkut, Sukhoi, Kazan Helicopter Plant, United Aircraft Corporation (UAC), United Shipbuilding Corporation (USC), MiG Corporation, Tupolev và MIPT.
Ngày 8/3/2022, một gói trừng phạt mới được đưa ra, bao gồm danh sách các cá nhân và pháp nhân được mở rộng, trong đó có các quan chức chính phủ và doanh nhân từ Nga và Cộng hoà Belarus. Ngoài ra, lệnh cấm xuất khẩu thiết bị lọc dầu cũng được áp đặt.
Cơ sở lọc dầu ở thành phố Almetyevsk, Liên bang Nga. (Ảnh: TASS/TTXVN)Vào ngày 15/3, danh sách các cá nhân bị trừng phạt đã được mở rộng thêm 17 người (gồm các chính khách, chính trị gia và doanh nhân), tổng cộng là 61 người.
Ngoài những hạn chế nêu trên, danh mục hàng hóa thuộc chế độ kiểm soát xuất khẩu sang Nga đã được mở rộng đáng kể. Ngày 15/3/2022, Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản công bố danh sách các biện pháp được Chính phủ thông qua. Theo đó, một số mặt hàng bị cấm giao dịch kể từ ngày 18/3 là những hàng hóa phải tuân theo chế độ kiểm soát xuất khẩu quốc tế, hàng hóa có mục đích tăng cường tiềm lực quân sự của Nga và Belarus và các công nghệ liên quan, thiết bị lọc dầu.
Tổng cộng, danh sách bao gồm khoảng 300 mặt hàng, ngoài các sản phẩm quân sự còn có các vật liệu và hợp chất hóa học, thiết bị và máy móc, chất bán dẫn và linh kiện điện tử, động cơ, thiết bị viễn thông, công nghệ và phần mềm.
Ngày 18/3, danh sách trừng phạt cá nhân được bổ sung với 15 cá nhân và 9 pháp nhân. Danh sách sau này bao gồm Rosneft-Aero, Rosoboronexport, Russian Helicopters và những công ty khác. Vào ngày 25/3, 25 cá nhân khác đã được thêm vào danh sách trừng phạt, đưa tổng số lên 101 người.
Ngoài ra, lệnh cấm xuất khẩu đã được áp dụng đối với 81 pháp nhân (trong tổng số 130), các nhà máy đóng tàu và chế tạo máy, các doanh nghiệp sản xuất thiết bị điện tử và hệ thống thông tin, cũng như các doanh nghiệp trong ngành tên lửa và vũ trụ.
Tương tự Nhật Bản, Hàn Quốc đưa ra tuyên bố vào ngày 24/2/2022 về việc sẽ tham gia các biện pháp trừng phạt kinh tế đa phương để đáp trả các hành động của Nga, nhưng sẽ không áp đặt các biện pháp trừng phạt đơn phương, bao gồm cả các biện pháp tài chính.
Ngày 28/2, Hàn Quốc công bố các biện pháp trừng phạt đối với Nga, bao gồm tăng cường chế độ kiểm soát xuất khẩu như cấm xuất khẩu các nguyên liệu chiến lược sang Nga, rà soát kỹ từng bộ ngành riêng lẻ về việc hạn chế xuất khẩu các nguyên liệu không mang tính chiến lược, tham gia vào việc ngắt kết nối của các ngân hàng Nga khỏi hệ thống SWIFT.
Vào ngày 1/3, sau khi tham vấn với Mỹ, Chính phủ Hàn Quốc thông báo ngừng giao dịch tài chính với 7 ngân hàng Nga và các chi nhánh của họ. Đây đều là những ngân hàng đã chịu trừng phạt của Mỹ gồm Sberbank, VEB.RF, Promsvyazbank, VTB, Otkritie, Sovcombank và Novikombank.
Đồng thời, các tiêu chuẩn của Mỹ sẽ được áp dụng để cho phép giao dịch tài chính trong các trường hợp ngoại lệ liên quan đến nông nghiệp, năng lượng và cuộc chiến chống đại dịch COVID-19. Ngoài ra, tất cả các tổ chức tài chính và nhà nước được khuyến cáo không thực hiện giao dịch với trái phiếu Chính phủ Nga.
Ngày 4/3/2022, Chính phủ Hàn Quốc đã áp đặt lệnh cấm cung cấp hàng hóa cho 49 cơ quan, tổ chức và công ty của Nga, bao gồm Bộ Quốc phòng. Để có thể xuất khẩu, những tổ chức này cần phải có một giấy phép đặc biệt.
Ngoài ra, Chính phủ Hàn Quốc cũng bắt đầu thực hiện chế độ kiểm soát xuất khẩu đối với danh sách 57 nguyên liệu phi chiến lược, những nguyên liệu này phải tuân theo Quy tắc về Sản phẩm Nước ngoài Trực tiếp của Mỹ (Foreign Direct Product Rule-FDPR). Bên cạnh đó là hàng hoá được sản xuất bằng công nghệ và phần mềm của Mỹ.
Ngày 7/3, Chính phủ Hàn Quốc đã công bố lệnh cấm giao dịch với Ngân hàng trung ương Nga, cũng như với ngân hàng Rossiya.
Hậu quả là, hợp tác tài chính của Nga với Nhật Bản và Hàn Quốc bị ảnh hưởng đáng kể. Việc Nhật Bản đóng băng tài sản của BoR dù không phải là một biện pháp đáng kể nhưng vẫn gây nhiều khó khăn. Năm 2021, đồng yen Nhật chiếm 5,7% dữ trữ quốc tế của BoR.
Để đáp lại, Tổng thống Nga đã ban hành một loạt sắc lệnh (số 79 ngày 28/2/2022, số 81 ngày 1/3/2022, số 95 ngày 5/3/2022 và số 126 ngày 18/3/2022) nhằm áp đặt các hạn chế đáng kể đối với các giao dịch tài chính với “các quốc gia và vùng lãnh thổ không thân thiện."
Các biện pháp được áp đặt không cho phép thực hiện các giao dịch tài chính liên quan đến việc chuyển tiền ra nước ngoài bằng ngoại tệ. Do đó, quy trình kinh doanh bình thường bị gián đoạn. Các công ty Nga có quyền hoàn trả các nghĩa vụ của họ bằng đồng ruble thông qua các ngân hàng Nga, nhưng nhiều đối tác nước ngoài không sẵn sàng chấp nhận phương án này.
Ngày 23/3/2022, Tổng thống Nga tuyên bố quyết định yêu cầu thanh toán nguồn cung khí đốt bằng đồng ruble. Tuy nhiên, Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản Shunichi Suzuki ngày 24/3 cho biết vẫn chưa hiểu về cách thức thực hiện điều này.
Do Nhật Bản và Hàn Quốc đã ủng hộ việc một số ngân hàng Nga bị ngắt kết nối khỏi hệ thống SWIFT, nên rõ ràng là họ sẽ ngừng mọi giao dịch với các ngân hàng này. Các ngân hàng không bị trừng phạt đang gặp khó khăn trong việc thực hiện các giao dịch tài chính do chịu sức ép từ yêu cầu của luật pháp Nga, lệnh trừng phạt của Mỹ và nguy cơ đóng băng thanh toán khi chuyển tiền qua các ngân hàng đại lý.
Ngày 3/3, Thống đốc Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JBIC) Tadashi Maeda thông báo rằng quan hệ với Nga sẽ được xem xét lại và ngân hàng sẽ xem xét việc chấm dứt hạn mức tín dụng với Sberbank do lệnh trừng phạt của Mỹ.
Ba ngân hàng lớn nhất của Nhật Bản (Mitsubishi UFJ, Sumitomo Mitsui và Mizuho) đã đình chỉ các giao dịch tài chính bằng đồng USD với Sberbank kể từ ngày 26/3 do lệnh trừng phạt của Mỹ.
Nhiều khả năng các ngân hàng của Hàn Quốc cũng sẽ làm như vậy. Với việc phần lớn các giao dịch được thực hiện bằng đồng USD, vào thời điểm hiện tại, đồng euro có thể là một lựa chọn thay thế. Tuy nhiên, các biện pháp trừng phạt tài chính sẽ làm phức tạp thêm bất cứ hoạt động tài trợ nào cho các dự án chung, đặc biệt là các dự án mới.
Bên cạnh các công ty châu Âu và Mỹ, hàng loạt công ty Nhật Bản và Hàn Quốc đã tạm ngừng hoạt động tại Nga. Trong số đó có cả các công ty cung cấp hàng hoá sản xuất ở nước ngoài và các doanh nghiệp thực hiện sản xuất ở Nga.
Nhiều công ty lớn của Nhật Bản đã ngừng cung cấp các sản phẩm của họ đến thị trường Nga, trong đó có Honda, Nissan, Toyota (xe Toyota và Lexus), Suzuki, Mitsubishi Motors Corp, Hitachi Construction Machinery Co., Kubota, Yamaha Motor Corp…
Công ty Tabaco Nhật Bản ngày 10/3 thông báo tạm dừng đầu tư cho đến khi môi trường kinh doanh được cải thiện. Công ty ACG Nhật Bản, nhà sản xuất kính lớn nhất thế giới, ngày 18/3 cũng thông báo ngừng đầu tư và cắt giảm nguồn cung, kể cả đối với ô tô. Ngày 5/3, Samsung của Hàn Quốc thông báo ngừng cung cấp, ngày 19/3, một quyết định tương tự cũng được đưa ra bởi LG Electronics.
Không giống như một số công ty phương Tây, các công ty châu Á thông báo tạm ngừng hoạt động chứ không phải rút hoàn toàn khỏi Nga. Lý do chính dẫn đến những quyết định như vậy là khó khăn về tài chính, vấn đề kho vận (logistics), biến động tỷ giá hối đoái…
Các vấn đề logistics xảy ra do việc chấm dứt hoặc ngừng hoạt động của các công ty logistics hàng đầu thế giới như Maersk, Công ty vận tải biển Địa Trung Hải (MSC), Hapag-Lloyd. Vào ngày 14/3/2022, hãng vận tải container lớn nhất của Hàn Quốc Hyundai Merchant Marine (HMM) đã tạm thời đóng băng hai tuyến container nối Busan của Hàn Quốc với các cảng biển Vladivostok và Vostochny của Nga. Ngày 18/3, công ty hậu cần Nhật Bản Ocean Network Express (ONE), công ty liên doanh giữa Nippon Yusen Kaisha, Mitsui O.S.K. Lines và K Line, đã thông báo ngừng đặt hàng và vận chuyển hàng hoá đến Vladivostok.
Cả hai công ty đều nêu nguyên nhân là sự sụt giảm trong tổng lượng hàng hóa lưu thông và các biện pháp trừng phạt. Các nhà khai thác logistics Nga và nước ngoài đang tìm cách định hướng lại hàng hóa, nhưng việc mở các tuyến container mới là một quá trình phức tạp.
Việc không có khả năng cung cấp các thành phần và linh kiện cần thiết do sự đứt gãy chuỗi cung ứng và khó khăn trong việc mua sắm các thiết bị đã khiến các công ty không thể sản xuất ra sản phẩm cuối cùng.
Cũng cần lưu ý rằng các doanh nghiệp Nhật Bản và Hàn Quốc được biết đến với cách tiếp cận thận trọng trong kinh doanh. Nhiều công ty đã thông báo tạm ngừng để tính toán rủi ro và đánh giá chính sách trừng phạt cũng như các biện pháp quản lý của Nga.
Ngoài các lệnh trừng phạt quốc gia, các công ty Nhật Bản và Hàn Quốc đang nghe ngóng để đảm bảo rằng họ không bị Mỹ trừng phạt thứ cấp, vì hầu hết các công ty ở các quốc gia này đều có mối liên hệ chặt chẽ với Mỹ thông qua các chuỗi giá trị chung và sử dụng công nghệ, thiết bị và phần mềm của Mỹ.
Ngày 4/3/2022, Hàn Quốc đã thành công trong việc được Bộ Thương mại Mỹ đưa vào danh sách các quốc gia không tuân theo Quy tắc về Sản phẩm trực tiếp nước ngoài (FDPR) - nghĩa là Chính phủ Hàn Quốc không cần phải xin giấy phép của Mỹ khi xuất khẩu hàng hoá và linh kiện công nghệ cao.
Quyết định này được đưa ra do Hàn Quốc đã áp dụng các biện pháp trừng phạt và tuyên bố sẽ áp dụng chế độ kiểm soát xuất khẩu của riêng mình. Nhật Bản và các nước đã có trong danh sách này.
Trong thời gian tới, Hàn Quốc có thể sẽ thông báo về danh sách hàng hóa và linh kiện bị cấm xuất khẩu hoặc được cấp phép trong một thời gian. Ngoài ra, đã có xác nhận rằng những sản phẩm như ô tô, thiết bị điện tử, thiết bị gia dụng và hàng tiêu dùng được sản xuất tại Hàn Quốc sẽ được miễn trừ khỏi FDPR (trừ khi chúng được cung cấp cho mục đích quân sự).
Như đã nói ở trên, Chính phủ Nhật Bản cũng có thể cho phép cung cấp hàng tiêu dùng cho mục đích tư nhân. Tuy nhiên, câu hỏi về các loại hàng hoá và linh kiện khác vẫn còn bỏ ngỏ.
Ví dụ, theo lệnh cấm vận xuất khẩu chất bán dẫn, việc liệu các linh kiện điện tử có chứa chất bán dẫn có thể được cung cấp cho các nhà máy để sản xuất ô tô hay không vẫn là điều còn bỏ ngỏ. Bộ Thương mại Hàn Quốc cho biết, việc giao hàng cho các nhà máy của Hàn Quốc ở Nga có thể được Mỹ chấp thuận trong từng trường hợp cụ thể.
Trong khi đó, doanh nghiệp Nhật Bản lo ngại về việc các công ty đã tạm ngừng hoạt động có thể bị tịch thu tài sản. Liên quan đến vấn đề này, Bộ Phát triển Kinh tế đưa ra một đề xuất đã được Tổng thống Nga ủng hộ vào ngày 10/3/2022 về việc áp dụng quản lý bên ngoài tại các doanh nghiệp nước ngoài đã rời khỏi Nga hoặc ngừng các hoạt động thực tế của họ.
Năng lượng là một trong những lĩnh vực hợp tác quan trọng của Nga với Nhật Bản và Hàn Quốc. Những câu hỏi liên quan đến sự tham gia của các công ty Nhật Bản trong các dự án sản xuất năng lượng Sakhalin-1 và sản xuất khí đốt hóa lỏng Sakhalin-2 đã xuất hiện sau khi Exxon Mobil và Shell tuyên bố rút khỏi thị trường Nga vào tháng 3.
Tỷ trọng của Nga trong cán cân năng lượng của Hàn Quốc và Nhật Bản là không lớn, 3,63% dầu và 8,84% khí đốt ở Nhật Bản và gần 6% dầu và 5,3% khí đốt ở Hàn Quốc.
Tuy nhiên, sẽ thoải mái hơn cho các công ty Nhật Bản nếu có nguồn cung từ Nga, điều này đã được Thủ tướng Fumio Kishida xác nhận. Các công ty Hàn Quốc cũng sở hữu các hợp đồng dài hạn về việc cung cấp LNG từ dự án Sakhalin-2.
Theo tính toán, việc các công ty Nhật Bản rút lui khỏi dự án Sakhalin-2 sẽ dẫn đến nhu cầu thay thế nguồn LNG và làm tăng 30% chi phí đối với Nhật Bản. Vào ngày 31/3/2022, Thủ tướng Nhật Bản thông báo nước này sẽ không rút khỏi dự án Sakhalin-2 do tầm quan trọng của dự án này đối với an ninh năng lượng của Nhật Bản, nhờ tính ổn định, giá rẻ và tính lâu dài của nguồn cung.
Yếu tố quan trọng trong việc đưa ra quyết định về khả năng rút khỏi các dự án (đối với trường hợp của Nhật Bản) hoặc chấm dứt hợp đồng (đối với trường hợp của Hàn Quốc) có thể là các biện pháp trừng phạt thứ cấp của Mỹ.
Ngày 9/3/2022, Mỹ tuyên bố sẽ không yêu cầu Nhật Bản hạn chế nhập khẩu các nguồn năng lượng Nga, vì vậy có khả năng hợp tác năng lượng sẽ tiếp tục, trừ khi Mỹ nhấn mạnh rằng tất cả các đồng minh phải từ chối mua năng lượng của Nga.
Đồng thời, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida ngày 16/3 cho biết Nhật Bản, theo lập trường mà các nước G7 đã nêu ra, sẽ giảm sự phụ thuộc vào nguồn năng lượng của Nga. Tuy nhiên, hình thức và khoảng thời gian vẫn chưa được xác định.
Việc tài trợ quốc tế của dự án “Bắc Cực LNG-2” cũng là một vấn đề do các ngân hàng Nga chịu lệnh trừng phạt đang tham gia vào dự án này. Ngày 25/3, hãng Nikkei đưa tin Nhật Bản và Pháp đã đóng băng đầu tư mới vào dự án này do các lệnh trừng phạt tài chính. Tuy nhiên, trong khi chưa chính thức thì hai cơ quan của Nhật Bản là JOGMEG và Mitsui vẫn chưa rời khỏi dự án.
Tương lai quan hệ Nga-châu Á: Cánh cửa còn bỏ ngỏ
Cho tới nay, tình hình vẫn chưa được giải quyết, và người ta chỉ có thể nói về kết quả sơ bộ của các biện pháp trừng phạt hiện tại. Cho đến nay, các biện pháp trừng phạt của các nước châu Á vẫn còn hạn chế hơn so với EU, Anh, Mỹ và Canada.
Tình hình có thể thay đổi tùy thuộc vào việc chế độ trừng phạt được thực thi nghiêm ngặt như thế nào, có ngoại lệ hay không, giấy phép sẽ được cấp như thế nào, liệu các biện pháp nhất định sẽ được xem xét lại và nếu có, trong điều kiện nào, những biện pháp trừng phạt mới nào sẽ được đưa ra…
Hậu quả đối với quan hệ kinh tế song phương trong ngắn hạn là vô cùng tiêu cực, do các doanh nghiệp cần hiểu rõ tình hình hiện tại và thích ứng với nó, còn về trung hạn sẽ phụ thuộc vào gói lệnh trừng phạt cuối cùng và phản ứng của Nga.
Nga sẽ chịu ảnh hưởng nhiều nhất bởi các lệnh trừng phạt của Nhật Bản, cũng như Hàn Quốc và các đối tác kinh tế quan trọng của nước này ở châu Á, ngoài Trung Quốc. Hợp tác công nghệ cao Nga-Nhật Bản cũng thực sự bị đình chỉ hoặc đang bị đặt dấu hỏi lớn do việc áp dụng chế độ kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt và các biện pháp khác.
Song song với đó, hợp tác giữa Nga và Hàn Quốc cũng có thể bị hạn chế. Trong cuộc bầu cử Tổng thống lần thứ 20 ở Hàn Quốc hôm 9/3, ứng cử viên Yoon Suk-yeol của đảng Sức mạnh Quốc dân (PPP) đã giành được chiến thắng.
Ông Yoon Suk-yeol vốn là người chủ trương tăng cường hợp tác với Mỹ, và có thể dự đoán rằng các biện pháp trừng phạt chống Nga sẽ được tăng cường ở một mức độ nhất định.
Ở mức tối thiểu, Hàn Quốc cần phải cụ thể hóa các biện pháp kiểm soát xuất khẩu. Các biện pháp trừng phạt hiện tại sẽ khiến khả năng tiếp cận công nghệ và đầu tư của Nhật Bản và Hàn Quốc tại Nga bị giảm đi đáng kể.
Đồng thời, các công ty Nhật Bản và Hàn Quốc đã hoạt động tại Nga cũng không muốn bị giảm lợi nhuận và mất vị thế trên thị trường nước này. Điều này đặc biệt đúng với Hàn Quốc do so với các doanh nghiệp Nhật Bản, thị trường Nga chiếm một vị trí quan trọng hơn trong việc xuất khẩu các sản phẩm của nước này.
Các nhà sản xuất Hàn Quốc lo ngại rằng nếu họ rời khỏi thị trường, các công ty Trung Quốc sẽ thế chỗ. Ngày 14/3/2022, người đứng đầu Bộ Phát triển Kinh tế Nga Maxim Reshetnikov bày tỏ hy vọng rằng hầu hết các doanh nghiệp, sau khi đã điều chỉnh lại chuỗi sản xuất và hậu cần, sẽ quay trở lại làm việc tại Nga.
Có thể giả định rằng sau khi chấm dứt tâm lý đối địch và khi các mối quan hệ logistics dần được khôi phục hoặc định hướng lại, các công ty Nhật Bản và Hàn Quốc đã tạm ngừng hoạt động ở Nga sẽ dần dần quay trở lại hoạt động do họ quan tâm đến thị trường Nga, nếu các điều kiện cần thiết cho điều này được tạo ra và mức độ nghiêm trọng của các vấn đề khác - như thanh toán qua ngân hàng và tỷ giá hối đoái biến động - được gỡ bỏ.
Hiện tại, câu hỏi đặt ra là những biện pháp trừng phạt nào sẽ được đưa ra. Nhật Bản và Hàn Quốc sẽ không độc lập áp đặt các biện pháp trừng phạt bổ sung đối với các ngân hàng Nga, nhưng có khả năng cao là họ sẽ tuân theo các biện pháp do Mỹ và EU đưa ra.
Cho đến nay, việc tất cả các ngân hàng Nga bị ngắt kết nối với SWIFT dường như không có khả năng xảy ra, nhưng trong trường hợp này, có thể bàn đến việc cắt giảm các hoạt động ngân hàng và giao dịch tài chính.
Phát biểu tại cuộc họp báo ngày 16/3/2022, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida cho biết Chính phủ có kế hoạch cùng với các đối tác G7 gia tăng sức ép ngoại giao và kinh tế đối với Nga, đồng thời thắt chặt các lệnh trừng phạt.
Ông Fumio Kishida tuyên bố đưa ra 5 biện pháp trừng phạt, bao gồm tước bỏ quy chế tối huệ quốc trong thương mại của Nga, tăng cường kiểm soát xuất nhập khẩu và lệnh cấm nhập khẩu hàng xa xỉ và một số mặt hàng Nga.
Song song với đó, Nhật Bản cũng sẽ đảm bảo rằng Nga không thể nhận được các khoản vay từ các tổ chức đa phương như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD), triển vọng mở rộng việc đóng băng tài sản của giới thượng lưu và giới tài phiệt thân cận với Tổng thống Nga, đồng thời tăng cường các biện pháp trừng phạt đối với tiền điện tử để ngăn chặn Nga né tránh các lệnh trừng phạt./.
