'Chiến binh nước ngoài' ở Ukraine - một thách thức mới

Thứ tư, 23/3/2022 | 16:27 GMT+7

Những người đàn ông trẻ tuổi từ khắp châu Âu gia nhập đội ngũ quân tình nguyện của Ukraine đã đặt ra một thách thức nhất định đối với các chuyên gia an ninh.

Binh sỹ Ukraine tại khu vực giao tranh với lực lượng Nga ở thủ đô Kiev, ngày 26/2/2022. (Ảnh: AFP/TTXVN)

Trang mạng orfonline.org đưa tin khi những người đàn ông trẻ tuổi từ khắp châu Âu gia nhập đội ngũ quân tình nguyện của Ukraine theo lời kêu gọi của Tổng thống Zelensky để giúp nước này đẩy lùi các cuộc tấn công dữ dội của Nga, việc tạo ra một loại “chiến binh nước ngoài” mới hiện đặt ra một thách thức nhất định đối với các chuyên gia an ninh.

Theo Tổng thống Ukraine, cho đến nay đã có hơn 16.000 người nước ngoài tình nguyện đến Ukraine chiến đấu chống Nga. 

Tiêu chuẩn kép?

Ngôn ngữ là tất cả, và việc sử dụng ngôn ngữ không rõ ràng - “các chiến binh nước ngoài” - với mục đích che giấu sự thật để phù hợp với bối cảnh và câu chuyện của phương Tây chống lại Nga chỉ càng nhấn mạnh những mâu thuẫn giữa đạo đức và chủ nghĩa thực dụng trong chính trị toàn cầu.

Tại Liên hợp quốc, câu ngạn ngữ “chiến binh tự do đối với người này nhưng là kẻ khủng bố đối với người khác” đã khiến định nghĩa về con tin “chủ nghĩa khủng bố” được chấp nhận rộng rãi trong nhiều năm.

Phần lớn điều này được đổ lỗi cho các quốc gia khác nhau ủng hộ các chiến binh nước ngoài dưới nhiều hình thức, các tổ chức phi nhà nước và các nhóm thánh chiến vì lý do địa chính trị, đặc biệt là trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, trong đó bạo lực do ý thức hệ được coi là phương tiện để kết liễu các tổ chức như vậy.

Sự hỗ trợ của Mỹ dành cho lực lượng Mujahideen chống Liên Xô ở Afghanistan sau năm 1979, hay hiện nay là lập trường của Nga đối với Taliban sau khi Mỹ rút khỏi Afghanistan hồi tháng 8/2021 là một số ví dụ.

[Tổng thống Ukraine kêu gọi đàm phán hòa bình toàn diện với Nga]

Và trong bối cảnh xác định chủ nghĩa khủng bố, các học giả Chris Meserole và Dan Byman lập luận rằng “ngay cả danh sách do các chính phủ dân chủ lập ra cũng có nhiều khả năng bao gồm một số nhóm khủng bố chứ không phải những nhóm khác."

Đặc biệt là kể từ vụ khủng bố 11/9, cộng đồng an ninh toàn cầu hầu như đã hệ thống hóa và sử dụng thuật ngữ “chiến binh nước ngoài” để chỉ những kẻ khủng bố riêng lẻ rời bỏ quê hương để gia nhập đội quân thánh chiến cùng với al-Qaeda và tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng ở các quốc gia như Iraq, Syria và Afghanistan.

Việc này diễn ra khá thường xuyên đến mức các khuôn khổ chống khủng bố và chống nổi dậy kể từ đó đã áp dụng thuật ngữ này để định hình chính sách và hình thành các quy trình tư pháp để đối phó với những cá nhân như vậy và mạng lưới hỗ trợ chúng.

Kết quả là toàn bộ danh pháp bảo mật đương đại bị đảo lộn, thực tế chỉ sau một đêm.

Cũng chính các chuyên gia an ninh đã dành 2 thập kỷ qua để gióng lên hồi chuông cảnh báo về các chiến binh nước ngoài trong bối cảnh các lực lượng thánh chiến toàn cầu đang ca ngợi sự tham gia của các thành phần phi nhà nước - cả quân sự và dân sự - từ các quốc gia như Mỹ và Anh sẵn sàng cầm súng chiến đấu vì Ukraine.

Sự khác biệt rõ ràng là chiến đấu cho Ukraine được coi là một hành động “chính nghĩa.” Và tiềm ẩn trong sự ngưỡng mộ của họ là sự kỳ vọng rằng Ukraine, với tư cách một quốc gia-nhà nước có trách nhiệm, sẽ phải chịu trách nhiệm về đội quân tình nguyện mà họ chiêu mộ, cung cấp cho họ tất cả những vũ khí, chức năng vốn chỉ thuộc về quân đội chính quy và đảm bảo các “binh sỹ” đối đầu với cuộc tấn công dữ dội của Nga trong khuôn khổ các công ước quốc tế quy định hành vi của quân đội quốc gia truyền thống.

Nhưng liệu nó có đơn giản như vậy?

Cảnh giác với những anh hùng chiến tranh mới

Nếu chiến tranh do quân đội quốc gia và quân đội chuyên nghiệp tiến hành là sản phẩm của hệ thống các quốc gia-dân tộc độc lập không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau theo Hòa ước Westphalia, sự gia tăng các thành phần phi nhà nước trên chiến trường - ở đây có thể là các chiến binh nước ngoài, lính đánh thuê được các công ty của Nga và Mỹ trả tiền đã hoạt động ở Trung Đông, hoặc thậm chí là những kẻ khủng bố thánh chiến mù quáng - giống như sự quay trở lại các hình thức chiến tranh cũ hơn.

Đúng là theo Hiến chương Liên hợp quốc, mọi thành viên đều có quyền tự vệ khi đối mặt với sự xâm lược từ bên ngoài, và điều này bao gồm cả việc yêu cầu sự giúp đỡ từ bên ngoài.

Tuy nhiên, tư cách của những người bên ngoài như vậy theo luật quốc tế là gì? Họ sẽ được coi là binh sỹ, hay chiến binh bất hợp pháp? Những thủ tục nào, theo các công ước nào sẽ được áp dụng nếu họ phạm tội ác chiến tranh? Điều gì xảy ra nếu họ bị quân đội Nga bắt giữ? Liệu họ có được coi là tù binh chiến tranh hợp pháp theo Công ước Geneva? Và, quan trọng nhất là những ai, cá nhân nào đang đăng ký tham chiến ở Ukraine hiện nay?

SITE Intelligence, một tổ chức nghiên cứu tư nhân chuyên theo dõi các nhóm cực đoan, nói với tờ "The New York Times" rằng họ đã nhận thấy sự ủng hộ đối với những người Ukraine chiến đấu chống lại Nga đang gia tăng trên một số nền tảng trực tuyến cực hữu.

Các cá nhân khác nhau và không có mối liên hệ về ý thức hệ đã tập hợp lại dưới danh nghĩa ủng hộ cuộc chiến chính nghĩa của Ukraine.

Ở các quốc gia như Phần Lan và Pháp, tuyên truyền chiêu mộ “lính tình nguyện” đang tràn ngập các kênh Telegram do lực lượng dân quân cực hữu điều hành.

Giám đốc SITE Rita Katz cho biết việc được huấn luyện chiến đấu là một động lực quan trọng.

Trong bối cảnh an ninh toàn cầu phức tạp, nơi chủ nghĩa cực đoan cực hữu được coi là mối đe dọa khủng bố xuyên quốc gia đang ngày càng gia tăng, một “lứa” chiến binh nước ngoài mới được tạo ra vì một mục đích nào đó, có thể trở nên cực đoan và chuyển hướng sang mục tiêu khác.

Một trong những bài học then chốt rút ra từ Cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu là những kẻ cầm vũ khí bị chi phối không chỉ bởi hệ tư tưởng và tiền bạc, mà còn bởi ý thức về chủ nghĩa bộ lạc lấn át mọi bản sắc công dân hoặc xã hội.

Tại Mỹ, các nhóm phát xít mới và coi người da trắng là thượng đẳng, được cho là phải chịu trách nhiệm về cuộc nổi dậy ngày 6/1/2021 ở trụ sở Quốc hội Mỹ trên Đồi Capitol, đã có những nỗ lực phức tạp hơn để phân tích loại máy bay chiến đấu có thể tham chiến ở nước ngoài, thông qua những bình luận của họ trên mạng và các quyết định mang đậm màu sắc chính trị trong nước của họ.

Tin tức từ châu Âu là một “nồi lẩu” của sự lo lắng, tức giận, mong muốn trả đũa, phân biệt chủng tộc và bài ngoại cực đoan.

Cho dù đó là tin tức từ biên giới của những người cố gắng đi di tản, được phân chia thành các nhóm khác nhau dựa trên màu da, hay sự chào đón cởi mở mà những người tị nạn Ukraine da trắng nhận được ở châu Âu - hoàn toàn trái ngược với những người cùng cảnh ngộ ở Balkan, Syria hoặc Afghanistan, ủng hộ sự nghiệp chính nghĩa của Ukraine đan xen với chính trị cực đoan dựa trên bản sắc gây chia rẽ, đặc biệt là trên mạng trực tuyến.

Mặc dù Ukraine có thể đang thực hiện một cuộc chiến chính nghĩa, nhưng điều bắt buộc là các định nghĩa và ranh giới sẽ chi phối những chiến binh tình nguyện nước ngoài này phải được làm rõ ràng ngay từ đầu.

Dù việc bảo vệ chủ quyền của Ukraine đang được coi là trách nhiệm toàn cầu, cộng đồng quốc tế cũng phải đảm bảo rằng sự ngưỡng mộ đối với một đội quân tình nguyện viên nước ngoài không dẫn đến việc tán thành hoặc củng cố một nền văn hóa quân sự cực hữu mờ ám, điều chắc chắn sẽ tạo ra một lực lượng mới gồm các thành phần phi nhà nước cực đoan tìm kiếm bạo lực và phiêu lưu nhân danh một mục đích “chính nghĩa”./.